następny rozdziałInternet jest nowo powstałym medium informacyjnym, które przeszło w ostatnich latach gwałtowny rozwój i znalazło zastosowanie w wielu dziedzinach nauki, także w farmacji. Korzysci jakie pozwala osiągać są praktycznie nieograniczone. Rozmaitość, bogactwo źródeł, łatwość dostępu, szybkość komunikacji powodują, że stał się on nieodzownym narzędziem w nauce, której istotą jest informacja, nowo zdobywana, odkrywana w dziedzinach eksperymentalnych, rozpowszechniana, przekazywana w procesie dydaktycznym.
Szybkość uzyskiwania informacji za pośrednictwem tego medium jest niezaprzeczalnie jedną z największych jego zalet, pozwala na zaoszczędzenie środków finansowych i bezcennego czasu, może zapobiec powtarzaniu cudzych odkryć. Wyniki badań i prac naukowych często ukazują się w Internecie zanim jeszcze zostaną opublikowane w formie tradycyjnej, zwykły cykl wydawniczy jest bowiem bardziej pracochłonny, kosztowny i dłuższy niż proces publikacji internetowej.
Internet jest ogólnoświatową siecią komputerów, siecią sieci, z której korzysta ponad 60 milionów użytkowników [5]. Połączenie komputerów może być realizowane za pomocą najbardziej podstawowego łącza telekomunikacyjnego, drogą satelitarną, bądź radiową. Powstanie Internetu datuje się na lata 60-te, kiedy utworzono prekursorową sieć ARPANET z jej pierwszym węzłem na Uniwersytecie w Los Angeles, która rozwinęła się żywiołowo w ośrodkach akademickich dzięki działającej w USA organizacji National Science Foundation (NSF). Utworzona przez nią ściśle naukowa sieć - NSFNET została udostępniona wielkiej liczbie instytucji naukowych i badawczych na całym świecie, także w Polsce, która dołączyła do niej w 1991 roku.
następny rozdział
Komunikacja komputerów w sieci polega na współpracy dwóch programów: obsługującego (tzw. serwer) pracującego na jednym komputerze i obsługiwanego (tzw. klient) - uruchomionego na drugim z komputerów. Określenia klient i serwer często przenosi się na maszyny, na których te programy działają.
Włączywszy swój komputer do Internetu możemy korzystać z dostępnych usług, a także świadczyć je innym. W pierwszym przypadku musimy zainstalować odpowiedni program typu klient, w drugim - program typu serwer. Oczywiście większość użytkowników Internetu instaluje u siebie przede wszystkim programy typu klient. Ze względu na różnorodność dostępnych usług korzystne jest dysponowanie systemami realizującymi funkcje klientów wielu usług równocześnie. Najbardziej znane systemy tego typu to Netscape Navigator i Internet Explorer.
następny rozdział
Ważniejsze usługi dostępne w Internecie.
Jest to najstarsza i najbardziej podstawowa usługa internetowa, obecnie używana coraz rzadziej. Umożliwia zdalną pracę na odległym komputerze. Polega na wydawaniu poleceń wypisywanych na klawiaturze własnego komputera, które są następnie wysyłane do serwera telnetu, zaś odpowiedzi wędrują poprzez sieć w odwrotną stronę i zostają wyświetlone na ekranie użytkownika. Warunkiem korzystania z tej usługi jest posiadanie konta na serwerze. Istnieją także ogólnodostępne konta telnetowe, do których identyfikator i hasło podane są do publicznej wiadomości.
Telnet daje dostęp do rozmaitych baz danych, w szczególności do katalogów bibliotecznych. Taki ogólnodostępny katalog biblioteczny znajduje się na komputerze Biblioteki Jagiellońskiej. Można go przeglądać a nawet dokonać zamówienia danej pozycji (oczywiście pod warunkiem posiadania karty bibliotecznej)
Innym, równie ważnym zastosowaniem telnetu jest możliwość skorzystania z zainstalowanego na serwerze oprogramowania, na które zwykły użytkownik nie mógłby sobie pozwolić z powodu np. specyficznych wymagań.
następny rozdział
Informacje udostępniane za pomocą WWW mają postać dokumentów hipertekstowych, tzn. takich, które oprócz bezpośrednio niesionych treści, posiadają wyróżnione fragmenty (standardowo podkreślone), względnie dodatkowe elementy graficzne, pełniące rolę odnośników do innych dokumentów. Poprzez proste kliknięcie myszką wyróżnionego odsyłacza następuje przejście do następnego dokumentu, który może znajdować się na dowolnym serwerze podłączonym do Internetu i stanowić kolejną stronę WWW. Może to być także plik z archiwum FTP, adres pocztowy lub adres grupy dyskusyjnej.
Ze względu na różnorodność danych oraz usług dostępnych przez WWW jej twórcy wprowadzili nową formę określania adresów sieci Internet - Uniform Resource Locator - Ujednolicony Lokalizator Zasobu [28]. Składnia URL jest następująca:
<symbol usługi lub nazwa protokołu><adres komputera>/adres zasobu
Symbole usług są następujące:
news: serwis news
mailto: poczta
http:// usługa WWW
ftp:// usługa FTP
telnet:// usługa Telnet
gopher:// usługa gopher (obecnie używana sporadycznie)
Dokumenty publikowane w sieci World Wide Web nazywane są witrynami, stronami WWW. Ta ostatnia nazwa może sugerować pojedynczy dokument, w rzeczywistości większość stron WWW składa się z wielu, niejednokrotnie kilkudziesięciu, a nawet setek oddzielnych dokumentów spojonych w całość za pomocą odsyłaczy.
Witryny WWW są pisane w specjalnym języku opisu stron. Język nosi nazwę HyperText Markup Language - HTML. Odpowiednie polecenia HTML, tzw. znaczniki pozwalają na formatowanie tekstu, grafiki, tworzenie tabel, dowiązywanie plików multimedialnych, umieszczanie w dokumencie dodatkowych programów. Plik zawierający informacje o stronie WWW ma postać czysto tekstową i najczęściej rozszerzenie .html lub .htm.Do odczytywania stron WWW służą przeglądarki WWW (przeglądarki internetowe) np. Netscape Navigator (lub jego polska wersja Sylaba Komunikator), czy Microsoft Internet Explorer. Przeglądarki interpretują pliki HTML i wyświetlają ich zawartość w postaci już sformatowanych i gotowych do przeczytania stron.
Obsługa przeglądarek jest bardzo prosta, co także jest powodem, że WWW jest najpopularniejszą usługą sieci.
następny rozdział
Poczta elektroniczna (electronic mail, e-mail)
Poczta elektroniczna jest obok WWW najczęściej wykorzystywaną usługą internetową Jej istota jest identyczna jak tradycyjnej poczty, zwanej przez użytkowników Internetu snail-mail, cechą wyróżniającą są liczne zalety:
Każda internetowa skrzynka pocztowa (konto) ma swój adres, składający się z członów i wyglądający następująco:
nazwa użytkownika@nazwa serwera np.
jnowak@cyf-kr.edu.pl (znaczek @ to skrót od angielskiego at - na, przy)
Poszczególne człony nazwy serwera oznaczają od końca:
pl: nazwę kraju (adresy w USA nie zawierają tej części)
edu: charakter instytucji:
edu - edukacyjny
edu - edukacyjny
com - komercyjny
gov - rządowy
mil - wojskowy
net - organizacje zajmujące się administrowaniem i utrzymywaniem sieci komputerowych
org - organizacje pozarządowe
cyf-kr - nazwę komputera obsługującego pocztę
Usługa ta dzięki swej prostocie i szybkości w komunikowaniu się z daną osobą umożliwia wspólne pisanie podręcznika, przesyłanie prac do recenzji, rozstrzyganie wątpliwości poprzez konsultację ze specjalistą.
Poczta elektroniczna jest podstawą funkcjonowania tzw. list dystrybucyjnych i list dyskusyjnych.
następny rozdział
Usługi na bazie poczty elektronicznej
Lista dystrybucyjna (lista e-mailowa)
Działa w oparciu o plik, zawierający pewną liczbę adresów e-mail osób, które są zainteresowane stałym otrzymywaniem informacji o określonej tematyce. Serwer listy (tzw. listserver) posiada mechanizm umożliwiający jej aktualizację i modyfikację. Każdy może się dobrowolnie zapisać do listy (subskrybować ją) bądź w dowolnym czasie wypisać się z niej. Następnie członkowie listy otrzymują wiadomości wysyłane przez jedną osobę, najczęściej właściciela listy.
Najczęstsza procedura zapisu to wysłanie odpowiedniej wiadomości na adres listserwera. Wiadomość taka wygląda zazwyczaj następująco:
subscribe <nazwa listy> <Imię Nazwisko>.
Następnie program dodaje automatycznie nowy adres e-mail do grupy pozostałych adresatów danej listy. Od tego momentu na nowy adres nadchodzić będzie kopia wiadomości wysyłanej przez właściciela listy do jej uczestników.
Zapisu można dokonywać nie tylko bezpośrednio przez e-mail, ale również z poziomu WWW poprzez ogólnie dostępny formularz, którego dane przesyłane są następnie do właściciela listy (listserwera) również drogą poczty elektronicznej. Obecnie jest to najpopularniejsza forma subskrybowania list.
Listy dystrybucyjne stanowią swoiste medium wykorzystywane do rozpowszechniania wiadomości w formie elektronicznych biuletynów, są one określane terminem newsletter. Niekiedy tą drogą dystrybuowane są elektroniczne odpowiedniki czasopism tradycyjnych, tzw. E-zines.
następny rozdział
Zasada działania tego typu list jest identyczna jak list dystrybucyjnych, wykorzystuje również mechanizm poczty. Różnica polega na możliwości dwustronnego przepływu informacji. Członkowie mogą bowiem wysyłać na adres listy własne wiadomości, które otrzymają następnie wszyscy pozostali jej subskrybenci. Lista może posiadać moderatora, czyli osobę, która decyduje czy dana przesyłka zawiera treści istotne dla tematyki listy. Jeśli ocena jest pozytywna wiadomość zostaje rozesłana do wszystkich uczestników dyskusji. Działalność moderatora owocuje wyższym poziomem wymienianych uwag, poza tym eliminuje teksty reklamowe (tzw. spam)
Lista może być otwarta dla wszystkich chętnych w niej uczestniczyć lub zamknięta, ograniczona do wąskiej grupy specjalistów z danej dziedziny.
W ramach listy toczą się dyskusje, wiele osób poszukuje informacji związanych z własną pracą naukową, wydaje opinie na poruszony temat, udziela odpowiedzi zgodnie z posiadaną wiedzą.
Procedura zapisu do listy dyskusyjnych i dystrybucyjnych jest podobna.
W Internecie istnieją tysiące list dyskusyjnych, dlatego przydatny jest fakt, że do listserwera można wysłać konkretne zapytania. Aby uzyskać spis aktualnie istniejących list dyskusyjnych, które mają w nazwie lub adresie słowo pharmacy należy przesłać na adres najbliższego listserwera list o treści:
LIST GLOBAL <słowo kluczowe>,
np. w tym wypadku - LIST GLOBAL PHARMACY. Odpowiedź przesyłana jest oczywiście w postaci listu elektronicznego.
następny rozdział
Podobnie jak listy dyskusyjne Usenet także umożliwia ogólnoświatową dyskusję, jednak wiadomości (nazywane często artykułami), które spływają od jej uczestników nie są nigdzie rozsyłane, lecz przechowują je przez pewien czas na swoich dyskach serwery Usenetu (newsserwery), tworząc pewnego rodzaju archiwum. Aby odczytać wiadomości użytkownik musi z własnej inicjatywy zajrzeć, po połączeniu się z newsserwerem, pod adres grupy news. Natomiast odpowiedzi na postawione pytania można wysyłać na prywatny adres elektroniczny osoby pytającej lub na adres newsgroup. Ta forma dyskusji nie jest moderowana, co rzutuje na jej jakość. W przypadku korzystania z list dyskusyjnych niezbędna jest poczta elektroniczna, zaś do czytania artykułów USENET-u potrzebny jest specjalny program - tzw. czytnik wiadomości (newsreader). Stanowi on integralną część przeglądarki Netscape Navigator.
Grupy dyskusyjne w Usenecie tzw. newsgroups zostały podzielone na kategorie tematyczne i zgodnie z tą zasadą zostały skonstruowane ich nazwy, podobne do nazw komputerów w Internecie. Przykładowo podane niżej słowa występujące w nazwie grupy oznaczają:
-sci - zagadnienia naukowe (med., bio)
-misc - tematy różne
-alt - tematy nietypowe
-comp - tematyka komputerowa
Kolejne człony nazwy danej grupy identyfikują dokładnie temat dyskusji np. sci.chem.spectroscopy, sci.med.pharmacy.
Newsgroups mogą być ograniczone swym zasięgiem do obszaru danego kraju, gdzie rozmowy toczą się w języku tego kraju, a nie w języku angielskim. Grupy takie mają w nazwach przedrostek będący oznaczeniem kraju-pl. w przypadku Polski (pl.sci, pl.comp.)
Cennym źródłem wiadomości są dokumenty zwane FAQ (Frequently Asked Questions) zawierające odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania związane z danym tematem. Pliki FAQ są często miniencyklopediami wiedzy.
następny rozdział
Jest ono odmianą grupy dyskusyjnej w Usenecie, działa w oparciu o zasoby WWW [14] Do korzystania z niego nie jest potrzebny newsreader, wystarczy do tego celu przeglądarka WWW. Każda z grup dyskusyjnych umieszczona jest na osobnej stronie WWW., z której można bezpośrednio czytać znajdujące się tam artykuły bądź uczestniczyć w dyskusji, wysyłając swoje wiadomości za pomocą specjalnego interaktywnego formularza. Tę formę wymiany opinii, doświadczeń i informacji cechuje prostota i łatwość w czytaniu i wysyłaniu artykułów.
następny rozdział
Nazwa tej usługi pochodzi od trzech pierwszych liter określenia File Transfer Protocol, co oznacza protokół transmisji plików. FTP służy bowiem do przesyłania plików zarówno wyłącznie tekstowych jak i plików z dołączoną grafiką, dźwiękiem, animacją (pliki binarne).
Warunkiem korzystania z tej usługi jest posiadanie konta na danym komputerze. Istnieją jednak także serwery publiczne, gdzie po podaniu zamiast nazwy użytkownika słowa anonymous i własnego adresu e-mail zamiast hasła, zalogować może się każdy internauta.
następny rozdział
IRC to skrót od angielskiego Internet Relay Chat. Usługa ta umożliwia komunikację interpersonalną podobnie jak poczta elektroniczna, w odróżnieniu jednak od poczty pozwala na porozumiewanie się większej grupy osób w jednakowym czasie, co bardziej odpowiada formie rozmowy. Powstała m.in. po to, aby ułatwić kontakt pomiędzy naukowcami, którzy przebywając w fizycznie oddalonych miejscach, mogą w ten sposób pracować razem, wymieniać się na bieżąco spostrzeżeniami, wynikami badań.
Usługa IRC polega na wpisywaniu wszystkiego tego, co chcemy przekazać uczestnikom dyskusji na klawiaturze komputera. Wyrażone w ten sposób myśli pojawiają się prawie natychmiast i mniej więcej w tym samym momencie na ekranach monitorów pozostałych uczestników dyskusji.
Rozmowy na IRC-u toczą się na tzw. kanałach, z których każdy ma swoją nazwę określającą tematykę np. #pharmacy
następny rozdział
Symbol ICQ jest skrótem fonetycznym zwrotu I seek you. Jest to wygodne narzędzie również umożliwiające komunikację z innymi użytkownikami Sieci. Dzięki ICQ bardzo szybko można wysłać krótką wiadomość tekstową, adres URL, dowolnej długości plik. W przeciwieństwie do innych usług odbiorca przesyłki nie musi uruchamiać programu pocztowego, łączyć się z serwerem, na którym ma konto. ICQ bez konieczności korzystania ze specjalnych programów wyświetla przesłaną informacje na komputerze odbiorcy. Unikatową właściwością tej usługi jest możliwość sprawdzenia, czy osoba, do której wysyłane są wiadomości jest aktualnie podłączona do Sieci.
następny rozdział
Idea telekonferencji zakłada równoczesne przesyłanie ruchomego obrazu i dźwięku w celu zapewnienia komfortowej komunikacji między oddalonymi użytkownikami sieci, dlatego wymaga wysoko przepustowych łącz sieciowych
Nieokiełznana ekspansja Internetu spowodowała, że stosunkowo prosty protokół HTTP używany do przesyłania stron WWW i stowarzyszony z nim język kodowania tych stron (HTML) stopniowo zostały wzbogacone i uzupełnione innymi protokołami i językami. W coraz bogatsze możliwości wyposażane są zarówno przeglądarki (programy pracujące na komputerze odbiorcy) jak i serwery, czyli odpowiednio oprogramowane komputery, świadczące usługi danego serwisu.
Program serwera WWW, w zależności od nadsyłanych żądań, może odpowiadać pasywnie lub aktywnie. Działanie pasywne sprowadza się jedynie do wysyłania żądanego pliku dokładnie w takiej postaci, jaką umieszczono na serwerze. Działanie aktywne polega na uruchomieniu odpowiedniego programu na serwerze i przesłaniu odbiorcy wyników jego pracy. S.A. to np. programy CGI [2, 25], Active Server Pages (ASP) [18], serwlety Javy, technologia SSI [2, 25]. Pojawienie się w okienku adresowym rozszerzeń .cgi, .asp czy .shtml zdradza, że do serwera kierowane jest odpowiednie żądanie aktywnego działania.
Przeglądarki niemal zawsze działają aktywnie - interpretują dane nadchodzące z serwera. To co z danymi należy zrobić podane jest zwykle w nagłówku przesyłki w postaci tzw. typu MIME. Nowoczesne przeglądarki są kombajnami potrafiącymi obsługiwać dziesiątki typów plików i protokołów komunikacyjnych, a więc i dziesiątki form przekazu informacji. Określenie multimedialny w odniesieniu do świata witryn WWW jest zatem w pełni uzasadnione.
Netscape Communicator (czy Sylaba - jego polskie alter ego) jest przykładem przeglądarki otwartej na rozwój form przekazu. Osiągnięto to dzięki mechanizmowi modułów ("wtyczek", ang. plug-in) czyli dodatkowych programów dołączanych w miarę potrzeby do przeglądarki. Odwołanie się do nieobsługiwanego lub nieznanego typu MIME powoduje na ogół automatyczne rozpoczęcie procesu sprowadzania brakującej wtyczki na komputer odbiorcy. Po jej zainstalowaniu nowy format obsługiwany jest bezszelestnie. Listę typów MIME znanych przeglądarce łatwo zobaczyć wykonując polecenie:
Edit/Preferences/Navigator/Applications.
Oto lista kilku bardziej popularnych wtyczek:
-RealPlayer, Shockwave, QuickTime - obsługują pliki audio, wideo, animacje
-Acrobat Reader - pliki w formacie PDF służącym efektywnemu przekazowi dokumentów w profesjonalnej szacie edytorskiej.
-CosmoPlayer - obrazy przestrzenne tworzone w specjalnym języku VRML
Pomimo iż przepustowość połączeń ciągle stanowi poważny problem, coraz więcej serwisów i stron WWW zawiera pliki dźwiękowe, obrazy filmowe, animacje lub przestrzenną, ruchomą grafikę. Mają one na celu nie tylko uatrakcyjnienie danej witryny, ale stanowią pomoc w zrozumieniu i przyswojeniu przedstawianej problematyki. Tworzony jest przy ich udziale wirtualny świat, w którym na podobieństwo świata zewnętrznego ważną rolę, obok słowa pisanego, pełni przekaz audiowizualny.
Istnieją generalnie trzy sposoby realizacji takiego przekazu. To, który z nich zostanie wybrany zależy od postaci odpowiednich odwołań zakodowanych wewnątrz strony WWW.
W najprostszym przypadku plik dźwiękowy lub video zostaje w całości ściągnięty na komputer internauty i dopiero wówczas następuje jego interpretacja (odegranie bądź wyświetlenie) przez odpowiedni plug-in. Przykładem może być Hejnał Mariacki na stronie http://www.cyf-kr.edu.pl/gifs/KRAKOW/UM/hejnal.au , czy rozliczne utwory muzyczne w standardzie MP3.
Wadą tego typu rozwiązania jest konieczność ściągnięcia danych, które zajmują miejsce na dysku twardym oraz czas oczekiwania, którego długość może być znaczna ze względu na przepustowość łączy oraz rozmiar takich plików. Zaletą natomiast jest możliwość wielokrotnego odtwarzania.
Inne rozwiązanie stanowią multimedia strumieniowe - w metodzie tej przesyłanie danych z serwera do programu odtwarzającego i ich odtwarzanie odbywa się prawie równocześnie. Odsyłacz na stronie WWW prowadzi do niewielkiego pliku. Po załadowaniu tego tzw. meta-pliku przeglądarka stosownie do jego typu MIME uruchamia właściwy odtwarzacz strumieniowy, np. RealPlayer. Ten z kolei odczytuje z metapliku adres właściwej transmisji, a po nawiązaniu połączenia, zgodnie z odpowiednim protokołem, rozpoczyna pobieranie danych i równolegle realizuje ich odtwarzanie. Ten sposób nie wymaga dużej ilości miejsca na dysku i umożliwia realizowanie transmisji na żywo, ale jakość odtwarzania jest zwykle niższa od jakości typowych plików audio i wideo, a przekaz zagrożony jest niespodziewanymi przerwami.
Rozmaite formy przekazu mogą być również wynikiem wykonania na komputerze odbiorcy odpowiednich programów wbudowanych bezpośrednio w treść strony lub ściąganych i uruchamianych samoczynnie, podobnie jak to się dzieje z wyświetlaniem elementów graficznych. Programy wszyte w treść strony najczęściej pisane są w języku JavaScript i zwykle realizują niezbyt skomplikowane zadania. Znacznie bogatsze możliwości daje inne rozwiązanie - tzw. aplety Javy - jedynym istotnym ograniczeniem jest w ich przypadku czas potrzebny na sprowadzenie na komputer odbiorcy. Niezwykle ważną cechą obu rozwiązań jest niezależność działania tych programów od komputera, na którym się ich używa - działają jednakowo na superkomputerze, jak i na Macintosh-u, czy też na zwykłym pececie (bez względu czy mamy na nim któreś Windows czy Linuxa). Po załadowaniu takiej strony możemy automatycznie usłyszeć dźwięk lub obejrzeć film zagnieżdżony w osobnym okienku. Niekiedy spotkamy obraz interaktywny - manewrując myszką będziemy mogli oglądać obiekt z różnych stron, wydobywać różne dźwięki, wprowadzać dane, wykonywać obliczenia itd.
następny rozdział